दशैं-तिहारको उत्सवमा घर सजावट: परम्परागत रंगरोगनदेखि आधुनिक सौन्दर्यसम्मको यात्रा

Sep 24, 2024

Blog By: Expert Sewa Pvt. Ltd.

दशैं-तिहारको उत्सवमा घर सजावट: परम्परागत रंगरोगनदेखि आधुनिक सौन्दर्यसम्मको यात्रा

नेपालको मुख्य चाडपर्व दशैं र तिहार घरको सजावट, परिवारसँगको रमाइलो, र सांस्कृतिक पहिचानको उत्सवका लागि परिचित छन्। यी चाडपर्व विशेष गरी घरलाई नवीकरण गर्ने, रंगरोगन गर्ने, र नयाँपन ल्याउने अवसर हुन्। दशैं र तिहारको आगमनसँगै अधिकांश नेपालीहरू आफ्नो घरलाई सफा र चम्किलो बनाउन विभिन्न प्रकारका रंगरोगन र सजावट गर्छन्। रंगले हाम्रो घर मात्र होइन, हाम्रो भावनात्मक स्वास्थ्य र सांस्कृतिक सम्प्रेषणलाई पनि प्रतिनिधित्व गर्छ। परम्परागत रंगरोगनका विधिबाट सुरु भएर आधुनिक प्रविधिहरूसम्मको यो यात्रा अत्यन्त रोचक छ। 

रंगरोगनको इतिहास

मानव सभ्यताको आरम्भदेखि नै रंगको महत्व रहेको छ। प्राचीन समयमा मानिसहरूले आफ्नो घरलाई सजाउन र सुन्दर देखाउन विभिन्न प्राकृतिक स्रोतहरू प्रयोग गर्थे। नेपालमा पनि प्राचीनकालदेखि नै घर सजावटमा स्थानीय प्राकृतिक सामग्रीहरूको प्रयोग गरिएको पाइन्छ। विशेष गरी दशैं र तिहार जस्ता चाडपर्वको समयमा घरलाई सजाउन माटो, गेरू(red ochre), गौचरन (cow dung), र गोबर जस्ता जैविक सामग्री प्रयोग हुन्थे। यी सामग्रीहरू सजावट मात्र नभई धार्मिक र आध्यात्मिक महत्व राख्दथे। माटो र गोबरको लेपले घरलाई सुकिलो र सफा बनाउनुका साथै किटाणुहरूबाट सुरक्षा दिने मान्यता थियो। साथै, यस्ता सजावटहरूले घरको भित्री वातावरणलाई पनि ठण्डा राख्थे।

परम्परागत रंगहरू

नेपालमा परम्परागत रंगहरू विशेष गरेर प्राकृतिक सामग्रीहरूबाट बनाइन्थे। उदाहरणका लागि:

• गेरू (red ochre): यो प्राचीनकालदेखि नै घरको भित्तामा प्रयोग हुने प्रमुख रंग थियो। यसले जमीनलाई स्थायित्व दिने मान्यता छ।
• प्याजी रंग (crimson): परम्परागत तिहारको भित्तामा यो रंग विशेष गरी लक्ष्मी पूजाका दिन प्रयोग गरिन्थ्यो।
• नीलो (Indigo): बोटबिरुवाबाट प्राप्त गरिने यो रंग खासगरी झ्याल, ढोकाका सजावटमा प्रयोग गरिन्थ्यो।
• सेतो चून (lime whitewash): घरलाई शुद्धता र सफाइको प्रतीक बनाउन सेतो चूनको प्रयोग गरिन्थ्यो। यसले भित्तालाई उज्यालो देखाउनुका साथै कीटाणुहरूको नियन्त्रणमा मद्दत गर्थ्यो।

प्राचीन समयमा स्थानीय स्रोतबाट निर्मित यी रंगहरूले मात्र घरलाई सजावट गर्दैन थिए, घरको संरचनालाई प्राकृतिक रूपमा सुदृढ पनि बनाउँथे।

आधुनिक रंगरोगनका सामग्री र विधि

समयसँगै रंगरोगनको प्रक्रिया र सामग्रीमा व्यापक परिवर्तन आएको छ। आजकलको घर सजावटमा रासायनिक रंग, प्लास्टिक पेन्ट, र कस्टम डिजाईन प्रयोग गर्ने प्रवृत्ति बढेको छ। बजारमा सजिलै उपलब्ध हुने यस्ता रंगहरूले सजावटलाई अझै आधुनिक र आकर्षक बनाएका छन्। आधुनिक रंगरोगनमा विभिन्न प्रकारका पेन्टहरूको प्रयोग हुन थालेको छ, जसले घरलाई सुमधुर रंगको अनुभव दिन्छ। दशैं तिहारको बेला घर सजावटमा प्रयोग हुने आधुनिक रंग र विधिहरूमा मुख्य रूपमा निम्न कुरा पर्छन्:

1. प्लास्टिक पेन्ट: घरको बाहिरी भित्ताहरूलाई वर्षा र अन्य प्राकृतिक प्रभावबाट बचाउन प्लास्टिक पेन्ट प्रयोग गरिन्छ। यो रंग दिगो हुन्छ र सफा गर्न पनि सजिलो हुन्छ।
2. इमल्शन पेन्ट: यसलाई घरको भित्री भित्तामा प्रयोग गरिन्छ। यो रंगले भित्तालाई सुन्दर बनाउनुका साथै धुलो र फोहोरबाट पनि बचाउँछ।
3. टेक्स्चर पेन्ट: आधुनिक प्रविधिले भित्तामा विभिन्न डिजाइन र बनावट ल्याउन टेक्स्चर पेन्टको प्रयोग सम्भव बनाएको छ। यसले घरको भित्तालाई कला जस्तो देखिन्छ।
4. वाटरप्रूफ पेन्ट: पानी चुहावटको समस्या हुने क्षेत्रमा वाटरप्रूफ पेन्टको प्रयोग बढ्दो छ। यो विशेष गरेर भान्सा, बाथरूम, र छतमा प्रयोग गरिन्छ।

रंगहरूको मनोविज्ञान र घर सजावट

रंगहरूले घरको वातावरण र मानिसको मनोविज्ञानमा गहिरो प्रभाव पार्छन्। दशैं तिहार जस्ता चाडपर्वमा घर सजावट गर्दा रंगको सही चयन गर्नु महत्त्वपूर्ण हुन्छ। विभिन्न रंगहरूको मनोवैज्ञानिक प्रभाव हुन्छ, जुन सजावटका क्रममा ध्यान दिनु पर्छ।

रातो रंग: उत्साह, शक्ति र प्रेमको प्रतीक मानिने यो रंग दशैं र तिहारमा विशेष महत्त्व राख्छ। रातो रंगको प्रयोगले घरलाई उल्लासमय र ऊर्जावान बनाउँछ।

सेतो रंग: शान्ति र शुद्धताको प्रतीक यो रंग तिहारको लक्ष्मी पूजा तथा घरलाई पवित्र बनाउने मान्यतासँग जोडिएको छ। सेतो रंगले घरलाई शान्त र उज्यालो देखाउँछ।

हरियो रंग: यो रंग सजीवता, प्रकृति र आशाको प्रतीक हो। तिहारको बेला फूलमालामा हरियो रंगको प्रमुखता हुन्छ, र यसले घरलाई प्राकृतिक सौन्दर्य प्रदान गर्छ।

पहेँलो रंग: ज्ञान र बुद्धिमत्ताको प्रतिक हो। तिहारमा विशेष गरी दीपावलीको दिन घरको प्रवेशद्वारलाई पहेँलो रंगले सजाउने चलन छ।

नीलो रंग: विश्वास र सुरक्षा प्रतीक मानिने नीलो रंगको प्रयोगले घरलाई शान्त र सुरक्षित देखाउँछ।

परम्परा र आधुनिकताको मिलन

दशैं-तिहारमा घर सजावट गर्दा आजकल धेरैले परम्परा र आधुनिकताको मिश्रणको प्रयोग गर्न थालेका छन्। स्थानीय परम्परागत शैलीमा सजावट गर्दा पनि आधुनिक डिजाइन र सामग्रीको प्रयोग गरिन्छ। पुराना घरहरूको पुनर्नवीकरण गर्दा माटोको रंग, गोबरको लेप जस्ता प्राकृतिक सामग्रीहरूको प्रयोगसँगै आधुनिक पेन्टहरू जस्तै वाटरप्रूफ वा टेक्स्चर पेन्ट पनि गर्ने प्रचलन बढ्दो छ।

आधुनिक घर सजावटका नयाँ प्रवृत्ति

आधुनिक समयमा, घर सजावट मात्र रंगरोगनमा सीमित छैन। मानिसहरू विभिन्न अन्य तरिकाले पनि घरलाई सजाउँछन्, जसमा फर्निचरको व्यवस्थापन, भित्तामा आर्ट वर्क लगाउने, र गमलाहरू राख्ने प्रवृत्ति देखिन्छ। विशेष गरी तिहारमा घरलाई दीपावलीको रौनकसँग मिलेर झिलिमिली बत्तिहरूले सजाउने परम्परा अत्यन्त लोकप्रिय छ। यो परम्पराले घरलाई मात्र होइन, वातावरणलाई पनि खुशी र उल्लासमय बनाउँछ।

घर सजावटका अन्य उपायहरू

घरलाई सजावट गर्दा रंग मात्र महत्त्वपूर्ण होइन, अरु पनि धेरै सजावटी सामग्रीहरू प्रयोग गर्न सकिन्छ। जस्तै:

• फूलमाला र तोरण: तिहारमा घरको ढोकामा फूलमाला र तोरणले स्वागत गर्ने परम्परा छ।
• झिलिमिली बत्ती: तिहारमा घरलाई झिलिमिली बत्तीले सजाउनु अत्यन्त महत्त्वपूर्ण मानिन्छ।
• रङोली: तिहारको अर्को प्रमुख आकर्षण भनेको ढोकामा बनाइने रङोली हो, जसले घरलाई शुभ र आकर्षक देखाउँछ।

दशैं-तिहारको समयमा घर सजावटले परम्परा र संस्कृतिको झल्को दिनुका साथै आधुनिकता र सुविधालाई पनि समेट्छ। रंगरोगनको इतिहासलाई हेर्दा, परम्परागत जैविक सामग्रीहरूको प्रयोगबाट सुरु भएको यो प्रक्रिया आजका अत्याधुनिक रासायनिक रंगरोगनमा रूपान्तरित भएको छ। तैपनि, दुवैको समिश्रणले दशैं-तिहारमा घर सजावटलाई अझै उत्साहजनक र आकर्षक बनाएको छ।

Add a Comment